top of page

กลุ่มวิสาหกิจชุมชนจักสานหวายมหาสอน

ตำบลมหาสอนประชากรบ้านขอม ตำบลมหาสอน มีวิถีชีวิตความเป็นอยู่แบบชนบท เรียบง่าย ประกอบอาชีพทำนา เมื่อว่างจากการทำนาจะรวมกลุ่มกันทำกิจกรรมด้านงานจักสานซึ่งได้รับการถ่ายทอดมาจากบรรพบุรุษและปัจจุบันก็ได้ถ่ายทอดให้ลูกหลานที่มีความสนใจไว้เป็นอาชีพเสริมที่สร้างรายได้ให้ครอบครัวมีความเป็นอยู่ดีมีความสุข สังคมของบ้านขอมเป็นสังคมที่ให้ความช่วยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกันตามแบบฉบับวิถีชีวิตของคนไทยในชนบท

ความเป็นมาของเครื่องจักสาน ตำบลมหาสอน

เครื่องจักสาน เป็นการงานช่างฝีมือพื้นบ้านของชาวบ้านตำบลมหาสอน อำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี เกิดขึ้นประมาณ ปี พ.ศ. 2495 โดย คือคุณป้าโถม ศรีวิฑรูย์ เป็นผู้ถ่ายทอดให้แก่ นางชะลอ ทนทองคำ เมื่อนางชลอ ทนทองคำ ได้รับการถ่ายทอดตั้งแต่สมัยเด็ก ก็ได้ฝึกการทำตะกร้าหวายจนมีความชำนาญ จึงได้ถ่ายทอดต่อให้กับลูก หลาน และผู้สนใจในหมู่บ้าน ต่อมาจึงร่วมกันคิดจัดตั้งกลุ่มสหกรณ์ขึ้น ชื่อกลุ่มจักสานตะกร้าหวายลายวิจิตร ตั้งอยู่ ณ บ้านเลขที่ 15 หมู่ที่ 6 ตำบลมหาสอน อำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี และนางชะลอ ทนทองคำ เป็นประธานกลุ่ม ผลิตผลงานเป็นที่รู้จักของคนทั่วไปจนได้รับคัดสรรให้เป็นสุดยอดหนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์ไทย ระดับ 4 ดาว OTOP เมื่อปี พ.ศ ๒๕๔๖ และได้รับ ระดับ 5 ดาว เมื่อปี พ.ศ. 2549

 

วัสดุที่ใช้ในการผลิตผล
 

หวายหอม เป็นหวายลำเล็กๆ ผิวสวยสีขาว เหลืองนวลเป็นมัน

เนื้อในขาว ละเอียดเป็นหวายที่เหนียวจักเหลาเกลาได้ง่าย

ผิวริมนอกจักเจียนเป็นเส้น เหมาะสำหรับถักมัดผูก

กับเนื้อในเรียกว่าขี้หวายเจียนเป็นเส้นกลมใช้สานเป็นสิ่งของต่างๆ

ได้ และย้อมสีก็ได้

ประโยชน์
หวายลำต้นโตส่วนมากใช้ผลิตเป็นเฟอร์นิเจอร์ แบบต่างๆ

สำหรับที่มีขนาดลำต้นเล็กใช้จักเป็นตอกผลิตเป็นเครื่องใช้ต่างๆ

เช่น ตะกร้า กระเป๋า ถาดผลไม้ เครื่องตกแต่งภายในบ้าน

ปัจจุบันตะกร้าหวายเป็นสินค้าที่นิยมมาก เนื่องจากมีลักษณะเบาแข็งแรง

กลุ่มวิสาหกิจชุมชนจักสานหวายมหาสอน ทำกระเป๋าและตะกร้า ที่ทำจากหวายและไม่ไผ่ เป็นผลิตภัณฑ์จากภูมิปัญญาท้องถิ่น มีความแข็งแรว ทนทาน และมีความละเอียด เพราะทำจากมือทุกขั้นตอน

เมื่อว่างจากนา จะรวมกลุ่มกันทำกิจกรรมด้านงานจักสานซึ่งได้รับการถ่ายทอดมาจากบรรพบุรุษ และปัจจุบันก็ได้ถ่ายทอดให้ลูกหลานที่มีความสนใจไว้เป็นอาชีพเสริมรายได้ให้กับครอบครัวมีความเป็นอยู่ดีมีความสุข เป็นสังคมที่ช่วยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกันตามแบบฉบับวิถีชีวิตของคนไทยในชนบท
 
"
"

เครื่องมือที่ใช้ในการผลิต
1 มีดโต้ เป็นมีดที่ใช้สำหรับตัดไม้มีขนาดใหญ่สันหนาน้ำหนักมาก ยาวประมาณ 40-50 เซนติเมตร มี 2 ชนิดคือ ชนิดสันโค้ง และสันตรง
7.2 มีดตอกเป็นมีดทรงเรียวแหลม คมมีดโค้งมน เพื่อให้เหมาะกับการใช้งานส่วนใหญ่ช่างจักสานมักต่อด้ามยาวออกไปประมาณ 60 ซ.ม. เพื่อสามารถสอดเข้าไปขัดไว้ในซอกแขนช่วยให้การบังคับคมมีดดีขึ้นมีดจักตอกมักมีน้ำหนักเบา ค่อนข้างบาง ใช้จักตอกให้เป็นเส้น ช่างจักสานมักใช้เป็นมีดประจำตัว
7.3 เลื่อยลันดา เป็นเลื่อยใช้งานทั่วไปใช้สำหรับตัดหรือฝ่าไม้ตามความต้องการ ใช้งานเมื่อให้
ปลายไม้ทั้งสองเรียบเสมอกัน เวลาใช้ควรวางเลื่อยให้ได้ 60 องศา กับงานในการใช้เลื่อยต้องใช้เลื่อยที่ฟันละเอียดคม
7.4 เลียด คือ เครื่องมือชักหวายให้ได้เส้นตามขนาดที่ต้องการ หรืออาจทำขึ้นเองจากวัสดุที่ทำจาก สังกะสีหรืออลูมิเนียม เช่น จานกิโล,จานสังกะสี บ้างเรียกว่า รูร้อยหวาย ทำด้วยเหล็ก นำมาเจาะรูขนาดต่างๆ ตามต้องการใช้สำหรับสอดร้อยหวายเข้าไป เพื่อลบความคมและช่วยให้หวายมีขนาดเท่ากัน
7.5 หินลับมีด เป็นเครื่องมือที่ช่วยให้มีดคมอยู่เสมอ ซึ่งมีความสำคัญมากในการจักตอก
7.6 กระดาษทราย เป็นแผ่นเนื้อคายเหมือนทราย ไว้สำหรับขัดตะกร้าไม้สักให้เรียบเป็นมันหรือขัดหวายที่เป็นขนให้หลุด เพื่อความสวยงามในการสาน
7.7 ไม้สัก เป็นไม้เนื้ออ่อน ลวดลายสวยงาม และทนทาน เหมาะที่จะใช้งานในการทำก้นตะกร้า
7.8 ตะปูเข็ม คือตะปูตัวเล็กที่สุด เหมาะที่จะใช้งานตอกหวายติดกับไม้สักเพื่อใส่คิ้ว (ตอกตัว) ให้ติดแน่นไม่หลุดและมีอายุการใช้งานได้นาน
7.9 เหล็กหมาด มีลักษณะเป็นเหล็กแหลมยาวประมาณ 4 นิ้ว มีด้ามขนาดเหมาะมือที่ทำหน้าที่
เจาะรู และประกอบการจักสาน อาจจะทำจากเหล็กเส้น หรือลวดที่มีความแข็ง ซี่ล้อลวดจักรยานโครงร่ม ที่ใช้แล้ว นำมาฝนให้แหลม เหล็กหมาด 2 ชนิด คือ ชนิดปลายแหลมและชนิดปลายแบนชนิดปลายแหลมใช้เจาะเพื่อร้อยเส้นหวายส่วนชนิดปลายแบนใช้เจาะเพื่อร้อยเส้นตอก
7.10 ค้อนหงอน ค้อนขนาดเล็กเหมาะสมสำหรับการจัดสาน ใช้ตอกตะปูถอนตะปูหรือตอกไม้เวลาประกอบชิ้นงาน

 

ขั้นตอนกระบวนการผลิต
1. รูปแบบตะกร้า (รองตะกร้า) สร้างขึ้นด้วยไม้ตามแบบที่เราต้องการ ถ้าทรงเหลี่ยมข้างในจะกลวงทำด้วยไม้เนื้อแข็ง ถ้ารูปไข่ และทรงกลม ข้างในจะตันทำด้วยไม้ก้ามปูหรือไม้เนื้ออ่อนอื่นๆ
2. เหลาหวายและดิ้วเป็นการทำให้หวาย และไม้ไผ่มีขนาดพอเหมาะที่จะใช้ในการสานตะกร้า หวายเหลาเป็นเส้นยาว เล็กและยาว ไม้ไผ่เหลาเล็กบางพอดีกับหวายเรียกว่า ดิ้ว ใช้สำหรับทำตอกตั้งในการสานตะกร้าควรมีความพยายามและมีความรับผิดชอบจึงจะได้หวายและดิ้วที่มีคุณภาพ เพียงพอที่จะสานตะกร้าได้สำเร็จ
3. นำไม้หวายมาเหลาให้เป็นเส้น
4. นำเข้าเครื่องชักหวาย หรือ เลียด เพื่อให้เป็นตามขนาดที่ต้องการ หรือใช้ ฝาหม้อ หรือจานสังกะสี 
นำมาเจาะรูไล่ขนาดเล็ก ใหญ่ ขนาดใหญ่เท่ากับเส้นหวาย ไล่ลำดับขนาด เล็กลงไปจนเท่ากับเส้นด้าย
5. นำไม้ไผ่สีสุก เหลาให้ได้ขนาดตามที่ต้องการ (เรียกว่าดิ้ว) นำไปต้มเพื่อย้อมสี (สีที่ใช้เป็นสจากธรรมชาติ) คือ ขมิ้น ผิวมะกรูด ประมาณ 1 ลูก ขมิ้นทุบรากยอ ให้สีเหลือง เปลือกลำต้นคาง (ต้ม) ให้สีน้ำตาล
ส่วนผสมของสี
เกลือ 1 กำมือ
มะกรูด 2-3 ลูก
น้ำ ประมาณ 2 ขัน
ขมิ้นทุบ ประมาณ ½ กก.
ต้มให้เดือด น้ำสีจะออกมา ใส่เส้นดิ้วลงไปต้มนาน ½ ชั่วโมง 
6. นำเส้นคิ้วไปล้างให้สะอาด จนน้ำใสกันสีตก จากนั้นนำไปตากแห้ง
7. นำไม้สักขนาดที่เราต้องการหนาประมาณ 0.5 เซนติเมตร เลื่อยตามรูปทรงของตะกร้าทำเป็นก้นตะกร้า จากนั้นนำเส้นหวายมาตอกตะปู ติดกันได้ก้นตะกร้าโดยรอบ
8. นำปั้นจั่น หรือ หลัก (ทำขึ้นเอง ใช้ต่อกับแบบหรือรองเพื่อยึดรูปทรงตะกร้าตามแบบ)
9. นำเส้นดิ้วมาเสียบกับก้นตะกร้าโดยรอบ
10. นำเส้นหวายมาจักสานตามลายที่เราต้องการ

 

 

รูปทรงตะกร้า
1. แบบหกมุม 2. แบบรูปไข่
3. แบบทรงกลม 4. แบบสี่เหลี่ยม
5. แบบทรงเปล 6. แบบแปดมุม
7. ลายคชกริช 8. ลายผีเสื้อ
9. ลายมะลิซ้อน 10. ลายบานชื่น
11. ลายดาวเรือง 12. ลายบานไม่รู้โรย
13. ลายพิกุลล้อม 14. ลายผ้าสไบ
15. ลายไทย ,ลายทานตะวันเล็ก 16. ลายดอกชบา
17. ลายทานตะวัน 18. ลายจีน
19. ลายพานรัฐธรรมนูญ 20. ลายหยกมณี
21. ลายเม็ดพริกไทย 22. ลายใบตำลึง
23. ลายกนก 24. ลายพาน
25. ลายดอกรักทักษิณ 26. ลายดอกเข็ม
27. ลายนกเขาคู่ 28. ลายคุณนายตื่นสาย

 


สนใจติดต่อ เยี่ยมชมการผลิตตะกร้า หรือสั่งซื้อสินค้า โทร 0868103413

งานจักสานช่างฝีมือพื้นบ้านของบ้านขอม ตำบลมหาสอน อำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี มีเอกลักษณ์ เกิดจากการผสมผสานภูมิปัญญาชาวบ้าน หรือภูมิปัญญาพื้นบ้าน ที่นำวัตถุดิบใน ท้องถิ่นมาประดิษฐ์ มุ่งเน้นความละเอียดอ่อน ปราณีต ในงานฝีมือเป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น

takra.png
bottom of page